ERZURUM İLİ ŞENKAYA İLÇESİ
ŞENKAYA İLÇE TANITIM
şenkaya
erzurum şenkaya
şenkaya erzurum
ŞENKAYA İLÇE TARİH ,
TARİHİ DURUMU : Şenkaya İlçesi tarihi süreç içerisinde çok değişik milletlerin egemenliği altında kalmıştır . Yavuz Sultan SELİM'in Çaldıran zaferine giderken 23 ağustos 1514 yılında Erzurum' u Akkoyunlulardan alıp Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katmasıyla Osmanlı egemenliği altına girmiştir 1828-1878 yıllarında Rus istilasına uğrayan bölgemiz "1877-1878" Osmanlı Rus harbinde (93 harbi ) Gazi Ahmet Muhtar Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetlerinin yenilmesi üzerine 1879 yılında imzalanan "Ayastefonos antlaşması " ile Kars vilayetine bağlanarak Rus yönetimine girmiştir îlçemiz Bardız deresİ Rusya ile Osmanlı devleti arasında 1917 yılına kadar sınır teşkil etmiştir.1917 yılında Rusya'da Bolşevik ihtilali üzerine işgalci Rus birlikleri bölgemizİ terk etmişler ve Rus hakimiyeti son bulmuştur. Bunu fırsat bilen Ermeniler bölge halkı üzerine baskılarım daha da artırarak büyük çaplı katliam ve yağmalara girmişlerdir. 7 nisan 1918 tarihinde Binbaşı Osman Nuri bey komutasındaki Türk kuvvetlerince bölgemiz Ermenilerden kurtarılmıştır. 26 Aralık 1914 -2 Ocak 1915 Sarıkamış harekatı sırasında Şehit olan 78000 Askerimiz için heryıl anma faaliyetlerinin düzenlenir ve Şehitlerimiz onuruna yakışır bir abide yapılmıştır.
.jpg)
İLÇENİN GENEL DURUMU
: Toplam Nüfusu: 77.612 Şehir Nüfusu: 3.647 Köy Nüfusu: 13.093 Belde Sayısı: 5 Köy Sayısı: 47Yüzölçümü(km2): 1.423 İl'e uzaklığı (km): 185 Haberin Devamı: http://www.rehberim.net/forum/erzurum-629/834669-erzurum-senkaya-ilcesi.html#ixzz2BSOX9ILK ŞENKAYA İLÇE COĞRAFYA
COĞRAFİ VE İKLİMİ Doğu Anadolu Bölgesinin Kuzeydoğusunda. Erzurum İl’inin kuzeydoğusunda, 185 Km uzaklıkta. 42-43 derece doğu boylamı, 40-41 derece kuzey boylamları arasında yer alır. Allahuekber dağlarının batı eteklerinde kurulmuştur. İlçe merkezinin rakımı 1850 m dir. İlçe merkezinin toplam yüzölçümü 46.3 Km2 dir. İlçemizin Komşuları Dogusunda Selim, Batısında Oltu, Güneyinde Sarıkamış Güneybatısında Narman, Kuzeyinde Olur, Kuzey doğusunda Göle İlçeleri ile çevrilidir. Erzurum platosunun yüksek rakımlı, engebeli ve kırık arazi karakterine sahip Şenkaya İlçesinin yüzölçümünün büyük bölümü dağlar ve yüksek rakımlı yaylalar kaplar. Geniş ova ve düzlükleri yoktur.
ŞENKAYA İLÇE DAĞLARI
Dağları: Doğusunda Allahuekber dağları (3120 m),Güneyinde Soğanlı dağları(2850 m),Batısında Kırdağ (2823 m)Kuzeyinde Erdavut - Ziyaret(2438 m) dağları yer alır. Ovalar: İlçemizin önemli bir ovası bulunmamaktadır. Sadece Penek, Paşalı ve Kömürlü düzlükleri mevcuttur.
ŞENKAYA İLÇE AKARSULAR
Akarsular: İlçemizin önemli akarsuları Bardız, Akşar ve Yeşilkaya çayırlarıdır. Bardız çayı Soğanlı dağından, Akşar ve Yeşilkaya çayları ise Allahu Ekber dağından kaynaklanır. Taht köyü çevresinde birleşen dereler Penek çayı adı altında Penek ve Paşalı düzlüklerini mütekiben batı yönünde akar, Oltu çayı ile birleşir ve su kavuşumunda (Yusufeli civarı) Çoruh nehrine kavuşur.
ŞENKAYA İLÇE İKLİM
Bölgenin İklimleri : Bölgemiz karasal iklim ile Doğu Karadeniz ikliminin tesiri altındadır. Yaz ayları rakımı yüksek yaylalarda serin, vadi ve düzlüklerde ise sıcak geçmektedir. En yüksek sıcaklığa AĞUSTOS ayında(34.o),en düşük sıcaklığa ise OCAK ayında (-28.o) erişilir Ortalama nispi nem %63.o dür. Yıllık ortalama yağış miktarı 46.05.kg/m3 dür. Arazi Dağılımı: Bölgemizin doğu kesimleri Sarıcam ormanları ile kaplıdır. 2000-2500 rakımlı yaylalar, dağların etekleri ve orman boşluklarında verimli tabii çayır ve meralar mevcuttur. İlçe toplam arazisinin büyük bir kısmını mera ve yaylalar teşkil eder. Tabii Çayır : 9755 HK Meyvelik : 114 HK Mera - Yayla : 64561HK Ormanlık : 39342HK Sulu Arazi : 3565HK bardız tarihi
BARDIZ TARİHİ
-Bardız Tarihi Senkaya Ilçesi tarihi süreç içerisinde çok degisik milletlerin egemenligi altinda kalmistir . Yavuz Sultan SELIM'in Çaldiran zaferine giderken 23 agustos 1514 yilinda Erzurum' u Akkoyunlulardan alip Osmanli Imparatorlugu topraklarina katmasiyla Osmanli egemenligi altina girmistir. 1828-1878 yillarinda Rus istilasina ugrayan bölgemiz "1877-1878" Osmanli Rus harbinde (93 harbi ) Gazi Ahmet Muhtar Pasa komutasindaki Osmanli kuvvetlerinin yenilmesi üzerine 1879 yilinda imzalanan "Ayastefonos antlasmasi sonrasinda savas tazminati olarak Ruslar'a birakilacaktir. Her biri birbirinden zor geçen esaret dolu kirk yil boyunca çok sayida insan bölgeden Anadolu içlerine göç edecektir. 1800 lü yillarin sonuna dogru sömürgeci bati tezgahinda hazirlanan ve servise sunulan azinlik hareketleri ve isyanlari Osmanli Imparatorlugu'nda etkisini gösterecek ve bu hareketliliklerden Bardiz ve çevresi de nasibini alacaktir. Osmanli Devleti'nin kaçinilmaz bir son olarak girdigi I. Dünya Savasi içerisinde açilan Kafkas Cephesi ve Sarikamis Harekati esnasinda Bardiz ve çevresi, askeri harekat ve savas alani olacak,
tarihin ender gördügü bir drama bizzat sahitlik edecek, bu savasta kaybettigimiz binlerce vatan evladinin da ebedi istirahatgahi olacaktir. Yasanan Sarikamis felaketi ve ardindan gelen Rus isgali ve ilerleyisinden sonra Bardiz ve çevresi bati devletleri ve Rusya'nin ayaklandirdigi ermeni çetelerinin gerçeklestirdigi katliamlara sahne olacaktir. Genç-yasli, kadin -erkek, çoluk- çocuk çok sayida vatandasini sehit verecektir. Bardiz, Nüsünk, Göresken, Zakim, Çermik ve diger köylerimizde çok sayida insan ya Ermeniler tarafinda katledilecek ya da Ruslar tarafindan sürgüne gönderilecektir
. Bu sekilde sadece Bardiz'dan 193 kisi Sibirya içlerine sürgüne gönderilecektir.
Bölgede yasananlar, yöre halkinin bagimsizlik yolunda teskilatlanmalara sevk edecektir. Bardiz, ve diger bir çok köyden ileri gelenlerin olusturdugu milis kuvvetleri ile bölge halkinin ermeni katliamlarina karsi korunmasi adina olaganüstü gayret gösterilmis katliam ve facialarin daha büyük olmasi engellenmistir.
Ruslar'in imzaladiklari antlasma geregi çekilmeye baslamasiyla olusan bosluktan istifade eden Ermenilerin olusturduklari teskilatlar ile Müslüman Türk halkina karsi baslattiklari kiyim ve terör artik dayanilmaz hale gelmeye baslamisti. Asirlardir Türk kimliginin ve vataninin bekçisi olmus bir beldenin çektigi acilara son vermenin zamani gelmisti. Susehri'nde bulunan
III. Ordu Komutani Vehip Pasa, 10 Ocak 1918'de I. Kafkas Ordusu Komutani Kazim Karabekir'e Erzincan, Erzurum ve Sarikamis yönünde hareket emri vererek . 12 Mart'ta Erzurum'un alinmasinin ardindan ileri harekatina devam eden Türk ordusu Mürsel Bey komutasinda birliklerle 25 Mart'ta Otluyu düsman isgalinde kurtardi. Burada tüm askeri birlik ve birimlerin toplanmasi için geçirilen birkaç günden sonra bölgede direnisi yürüten milis kuvvetlerinin de destek ve yönlendirmeleri ile 1 Nisan'dan itibaren Türk ordusu Bardiz ve Gosor istikametlerinde ileri harekata yönlendirilmis ve bardiz ayni gün kurtarilmistir. Nihayet 7 Nisan'da Senkaya ve tüm köylerini düsman isgalinden kurtarmistir.
ŞENKAYA İLÇESİ BARDIZ CAMİ
Erzurum, Senkaya ilçesindeki Bardiz Kalesinin yaninda bulunmaktadir. Bardiz Kalesi XII.yüzyilin ortalarinda Saltuklu Meliki Izzeddin zamaninda yapilmistir. Bu caminin de ayni dönemde yapildigi sanilmissa da bazi belgelere göre Mimar Sertzade Molla Ahmet Ali'nin 1748'de yaptirdigi anlasilmistir. Cami kesme tastan kare planli ve tek kubbelidir. Günümüze son cemaat yeri gelememistir. Ancak duvarlarindaki uzanti ve izlerden son cemaat yerinin bulundugu anlasilmistir. Giris kapisi sivri kemerlidir ve iki yaninda da birer nis bulunmaktadir. Ibadet mekanini üzerini örten kubbe trompludur. Distan sekizgen bir kasnak üzerine kubbe oturtulmustur. Mihrap mukarnasli ve geometrik süslemelidir. Ayrica ibadet mekanini aydinlatan pencereler üzerinde sülüs yazi ile halifelerin isimleri yazilidir. Minaresi kesme tas kaide üzerine tugladan tek serefeli ve yuvarlak gövdelidir
ŞENKAYA İLÇESİ BARDIZ KALESİ
-Bardız Kalesi Erzurum Senkaya ilçesinde Bardiz bucagi yakinindaki bardiz caminin yakininda bulunmaktadir. Kalenin ne zaman ve kimin tarafindan yapildigi konusunda kesin bir bilgi bulunmamakla beraber XII.yüzyilin ortalarinda Saltuklu Meliki Izzeddin zamaninda yapildigi sanilmaktadir. Kaynaklarda da bu kale ile ilgili yeterli bir bilgiye rastlanmamis, Kale hakkinda genis bir arastirma yapilamamistir. Bununla beraber, burçlar ve burçlar arasindaki kesme tastan yapilmis sur duvarlari görülmektedir. Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde Bardiz kalesini su sekilde anlatir; (Cilt 1-2, s.635) ".........Akkoyunlu el Melik Izzüd-din binasidir. Kalenin ciheti ulyasi cerbinde celi hat ile tarihi bu vecih ile mesturdur. Kalesi bir dere kenarinda dört köse tas binadir. Dizdari kizinin yüzelli kadar da hayati vardir. Cami, mescit, muhtasar hamami, çarsi ve pazari vardir
SARIKAMIŞ HARAKETI
+Bardız Tarihi -Sarıkamış Harekatı Osmanli Ordusunun 1913'de Balkan savasindan yenik çikmasi bütün ordu kumandanlarinin onuruna dokunmustu. Enver Pasa saraya damat olup Baskumandan vekili olarak göreve basladiktan sonra Almanlarla dostlugunu ilerletmisti. Hatta alti arkadasi ile Almanya'ya gitmis, batinin bu ileriye yönelik çalismalariyla sanayilesen
ve gelisen devletini yakindan tanimisti. Almanla
rin önemli bir plâni vardi
(SARKA DOGRU SIYASETI)
..."Ipek Yolu" diye de adlandirilan bir yol ile, Berlin-Budapeste- Belgrad, Bosfor (Bogaziçi)- Bagdat-Basra'yi takiben Bombaya kadar uzanan bu yol sayesinde dogunun zengin kaynaklarini batiya aktarmak gayesi güdüyordu. Osmanli Devleti 2 Agustos 1914 yilinda Almanlarla ittifak yapmisti Birinci Dünya Harbi basladiktan sonra önce harp disinda kalan Osmanli Devleti, sonradan bir tertiple harbe giriyordu. Söyle ki: Almanlara siparis edilen Goben ve Bereslav adindaki iki gemi Amiral Suson kumandasinda Bogazlardan sessizce girip Karadeniz'e açildi. Sonradan adlari Yavuz ve Midilli olarak taninan bu iki geminin zabitani ve erleri Türk askeri üniformasini giyecek,
Türk bayragini çekip Odesa ve Sivastopol limanlarina girip Sivastopol'u bombalayacak ve böylece Sarayin haberi olmadan Türkiye Birinci Cihan Harbine böyle bir kurnaz davranisla girmis olacakti. Sonuç tahmin ve tertip edildigi gibi çikti: Odesa ve Sivastopol bombalandi. Almanlarin Sarka Dogru (Drang nach Osten) planinin gerçeklesmesi için Türkiye'nin harbe girmesi ve Ruslara karsi savasmasi gerekli görülmüs ve plânin ilk bölümü uygulanmisti.
Bu olaydan sonra firsati kollayan Rus'lar Karadeniz'de ilk hareket olarak Mithatpasa vapurunu batirirlar. Bir taraftan da Kafkaslardan 150 km. bir yolculuktan sonra Rus ordulari Kars'tan girerek Sarikamis, Yeniköy ve Zivin (Süngütasi) kalesini geçip Agri'nin Eleskirt kasabasini da isgal ederek Horon düzünden Horasan ve oradan Köprüye kadar ilerlerler (Tarih: 29 Ekim 1914). Baskumandan Vekili Enver Pasa "çevirme, kusatma ve Ruslari imha" plânini hazirlar ve Erzurum'daki Üçüncü Orduya harekât emrini verir. Hafiz Hakki Pasa Rus ordusunu Horasan ile Pasinler arasindaki "
Çoban Köprüsü" yakininda bulunan Köprüköy'de karsilar, burada Hasan Izzet Pasa kumandasindaki Osmanli ordusuna mensup 8 alay, Ruslarin 6 alayi ile siddetli muharebeler yapar ve Rus ordusu maglup olarak geri çekilmek zorunda kalir. Hasan Izzet Pasa'nin zafer haberini alan Enver Pasa yanina Alman generalleri Bronzer Von Sellandorf harekât Subesi Baskani Yarbay Feldman, Kurmay Basyaveri Kazim (Orbay) Bey ve diger kumandanlari alarak Istanbul'dan Ulukisla'ya kadar trenle oradan at sirtinda Erzurum'a varir ve 3. Ordu merkezine gidip orada Hasan Izzet Pasa, ordu komutani Refik Pasa ile görüsür. Hasan Izzet Pasa, Enver Pasa'nin Harbiye'den hocasidir ve kis baslangicinda yapilacak olan harekâtin, hazirliksiz, tedbirsiz bir harekât olacagini söyler.
Cesur ve sert iradeli bir kumandan olan Enver Pasa'nin cevabi "Eger hocam olmasaydiniz sizi idam ettirirdim" olur. Ruslar'in Anadolu'ya, istilâ etmek için gönderdigi asker sayisi 60 binin üzerinde. Üçüncü Ordunun mevcudu ise 90 000 kisilik-...Ama bunun Içinde yeni teskil edilen 40.000 kisilik Onuncu kolordu tecrübesiz ve araziyi hiç tanimayan subay ve erlerden mürekkep.. Dokuzuncu Kolordunun mevcudu ise 28.000 civarinda, onbirinci kolordu ise ihtiyat olarak beklemede... Piyade tüfekleri, makineli tüfek ve dag toplari ile donatilmis olan bu ordunun erlerinin üzerinde mevsimin
kis olmasina ragmen yazlik elbise var. Ayakkabilari eski.. Yiyecekleri peksimet ve haslanmis bugdaydan ibaret! Buna ragmen Rus ordusunu Allahu Ekber Daglari'ndan asip arkadan kusatmak suretiyle imha etmek plânini Enver Pasa Hafiz Hakki Pasa'ya verir ve o da Onuncu Kolordu ile 2400 rakimli Allahu Ekber Daglari'ni Onuncu Kolordu ile asmalari için harekete geçer. (Kasim 1914) Hafiz Hakki Pasa 27 Kasim 1914'de yarbayliktan Albayliga terfi edince savasa coskun bir hal içinde katilir. 19 Aralik 1914'de 9.Kolordu kumandani Ihsan Pasa'ya yazdigi mektupta; Kolordularimizla yan yana Rus ordusuna karsi yapacagimiz umumî taarruz Islâm Aleminin ve Sarkin selâmeti için pek mühim neticeler verecek tarihi bir vak'a saydigimizdan,
tamamen elbirligi ile is görebilmek için, duygu ve düsüncelerimi açikça bildirmeyi faydali buldum... Bütün hareketler ve muharebelerimiz arasinda, sizin de kolordunuzun harekâtindan acizlerini (beni) haberdar etmek üzere mülâzim (tegmen) Tahsin Efendiyi haber zabiti sifati ile nezdine gönderdim.) diyordu. Kirk bes gün süren cebri bir yürüyüsten sonra Onuncu Kolordu 12 Kanunu Evvel (Aralik) 1914'de pasa yorgun ve bitkin olarak Allahu Ekber Daglari'nin eteklerine vasil olmustur. Baskumandan Vekili Enver Bey'in acele ve kesin emri "Kolordu hiç durmadan dagi asip Sarikamis'a gelsin!'
. Ama Baskumandan Vekili düsünmüyordu ki siddetli kis gününde, sifirin altinda -20 derece sogukta, üzerinde palto, ayaginda yün çorap bulunmayan bu ordu koca Allahuekber daglari'ni nasil asacakti? Rus Ordusu tam teçhizatli Gabardinski ve Plaston taburlari ile kilit noktalarini tutmus, patika yollarini bile isgal etmisti. Kaldi ki Ordu subaylarinin elinde dogru dürüst bir harita bile yoktu, Sarikamis harekâtina dair bir eser yayinlamis olan Serif Bey hatiratinda söyle yaziyor: "Hafiz Hakki Bey bu araziyi, bu iklimi zerre kadar bilmiyordu. Elinde sinirimiz disinda kalan Kafkasya'nin, pek noksan, pek yanlis pek aldatici ve bir Rus paftasindan çikartilmis 1/400.000 mikyasinda bir haritadan baska haritasi da yoktu. Ve bu harita soseleri gösteriyordu, Hakki Bey mürettep
bir Rus Tugayini kafasinda bir kaç saat içinde eziyor henüz dün gördügü birliklere gece yürüyüsleri yaptiriyor, cûr'et ve cesaretle (sanki bir manevra yürüyüsü yaparak daglari asarak) Kars'a ilerliyordu. Asil bahtsizlik da suydu ki: Ne kimse ona, ne de o kendi kendine; "Ya bu hesaplar yanlis çikarsa?" Diye sormuyordu, Maiyetindeki tecrübeli kimselerle ise hiç istisare etmiyordu. Allahuekber Daglari'nin karli, tipili, siddetli soguklarinda binlerce Türk askeri kirilir. Geriye kalanlarin pek azi dagi asar. Öte yandan IX. Kolordunun iki tümeni Oltu, Bardiz üzerinden ilerler ve Eski Sarikamis'in kuzeyini, Turnagöl sirtlarini isgal eder. 9 Aralik 1914'de IX. Kolordu harekâta geçtiginde müthis bir kar firtinasina tutulur Oltu'dan Bardiz'a kadar kar, tipi
, sogugun -20 dereceye kadar düstügü yollardan yürüyen bu kolordu Bardiz bucagina varir. Yolda gelirken Oltu'nun batisinda 32.firka ilerlemekte ve kuzeyinde 31nci firka yürüyüse devam etmektedir. 31nci firka kuzeye dogru ilerlerken siddetli bir düsman atesine ugrar... Oltu'nun batisinda bulunan 32nci firka (Alay) da sagindan kendisini çevirmek isteyen bir düsman kuvvetini görünce... Avciya yayilan iki taraf arasinda amansiz bir cenk... Akincilar birbirine yaklasiyor., yaklasti. Birden bir süphe, öteden isaret, hemen ates kesilir, iki taraf kollarini açarak biri birine kosuyor, sarmas dolaslar ve aglayislar. Meger dört saattir kendi iki firkamiz bir birini düsman sanarak cenk etmis,.. Bu kazanin (hatanin) bilânçosu fecidir: Iki taraftan iki bin sehidimiz var.
Sadece bu yanlis mi? Nice hatalar meyaninda gece, eratin ve subaylarin bilmedikleri arazide, kesif yapilmadan gece taarruzu da yapilmistir: Enver Pasa Bardiz'dan Sarikamis'in kuzey tarafina, Turnagöl sirtlarina getirdigi 29uncu Alay'a gece taarruz emri verir. Kolordu Erkâni Harbiye Reisi Kaymakam Seriat Beye: "Bizim askerimiz gece taarruzu yapamaz amma yapsin bakalim, emrini verir. Elindeki tek firkaya gece taarruzu yaptirdi. Asker hiç orman manevrasi görmemis. Taburlar birbirini kaybeder” Kaymakam Serif Bey (Sarikamis) adli eserinde Kurmay Albay Arif Bey'den bahseder ve söyle der: (Karlar içinde bîtap kalan taburlar ancak Arif Bey'in sür'at-i intikali ve himmeti sayesinde ve ancak onun karar-i zatisiyle su derin ormanlarin muzlim uçurumlu derelerinden alinarak..."
) Kurmay Albay Arif Bey daha sonra (Birinci Cihan Harbinde Kafkas Cephesi) adli hatiratini yazmis ve Sarikamis harplerinin acikli sahnelerini dile getirmis degerli bir kumandan olarak taninmistir. YANLISLAR DIZISi Sarikamis cephesinde soguktan donarak ölenlerin, sehitlik rütbesine erenlerin sayisina yakin askerimizde, yanlis askerî kararlar ve taarruz emirleri ile kirilmistir. Istasyonun üzerinde bulunan bir tepeye yerlesen Ruslar, buradan devamli olarak Türklerin taarruzlarina karsi makineli tüfeklerle karsilik vermisler ve çok da zayiat verdirmislerdi. Bu tepeyi ele geçirmek için Eski Sarikamis köyüne girmek ve yakin mesafeden düsmani yok etmek istiyordu. Enver Pasa 87nci Alay komutani Lütfi Bey bu köye 87nci Alayla makineli tüfek atesi altinda girip köyü isgal ediyordu. Türk ordusu Sarikamis'a girememistir ama bari Eski Sarikamis'a girip bir basari, bir zafer saglamak bahtiyarligina ermistir.
Ancak bu zaferin sonucu aci olur: Devamli olarak istasyon arkasindaki tepeye (Kartal yuvasina) taze kuvvetler gönderen Ruslar köyü kusatirlar ve devamli olarak makineli tüfeklerle ates ederek 87nci, Alayi perü-perisan ederler, geriye dönmek, ileriye saldirip çikmak imkâni kalmayinca Alay komutani Lütfi Bey Alay sancagini beline sararak 22 kisi ile beraber, gece beyaz örtülere sarilip sürünerek köyden disari çikmagi basarir. Maksat ordunun göz bebegi, serefi, sembolü sancagi düsmana teslim etmemek... Bu kurtulanlar içinde 17 yasinda Harbiye ögrencisi iken Sarikamis harekâtina katilan ve basarilarindan ötürü rütbe alip subay olan genç bir "zabit vekili-takim komutani" vardir. Bir agaca yaslanmis, dinleniyor. Ordu komutani onu teftis sirasinda görür ve sorar. "Niye kaçtin?" Genç zabit saskin ve gayet sogukkanli cevap verir. "-Kaçmadim, bütün takimim sehit düstü, yapayalniz kaldim ". Kumandanin cevabi ve karari sert ve kesindir. "-Derhal kursuna dizin..." Araya sefaatçiler girer, Albay Arif Bey yalvarir, diger kumandanlar rica ederler.
Olmaz ve bir manga asker çagrilip emir verir "-Manga ates..." Yazar I, Habib Sevük Yurttan Yazilar adli eserinde söyle diyor (Yere düpedüz degil bir istifham gibi kivrilarak düstü; lanetlenen bir istifham (soru isareti) gibi.., (s. 352). 13 Aralik 1914 gününden 19 Aralik 1914 tarihine kadar bes gün bir tepeye hakîm olarak Türk ordusuna agir kayiplar verdiren Ruslar, sonunda Eski Sarikamis köyünü isgal ederler. Gece köyü atese verip kaçmis görünmek için ot yiginlarini yakarlar. Enver Pasa, Ruslarin kaçtigini sanir ama aldanir ve bu köydeki kusatma bu sekilde aci sonuçlara erisir. Hafiz Hakki Pasa 18.12.1914 günü verdigi raporda bitkin ve yorgun 800 askerinin kaldigini, IX. Kolordunun çogunun sehit düstügünü bildirir. Ancak X. Kolordu bir ara Sarikamis'a sizmistir. Basari ümidi görünmüstür diye savastan dönülmez. Sonuç olarak Enver Pasa kumandayi Hafiz Hakki Pasaya birakip Istanbul'a döner. Bir süre sonra da Hafiz Hakki Pasa tifo hastaligindan ölür. 8 Ocak 1915 tarihinde Istanbul'dan Hafiz Hakki Pasayi 3. Ordu Komutani tayin eden Enver Pasa 90.000 kisilik ordudan 10.000 kisinin kaldigini bildirir. Istanbul'dan 9 tabur asker, Yusuf Izzet Pasa kumandasinda Erzurum'a hareket etti
. SONUÇ: 1913 Balkan harbinin kayiplarini telâfi etmek, Türkistan'daki esir Müslüman Türkleri hürriyet ve istiklâllerine kavusturmak gayesiyle baslatilan Sarikamis harekâti basariya erisememis Enver Pasa Almanlarin Ipek yolu denen (Sarka Dogru) siyaset planina belki bilmeden katilmisti ama petrol ve ipek ülkeleri olan Orta Doguya dogru 3ncü Ordu ile harekete geçerken hazirlikli degildi. Gayesi ugruna sonradan Türkistan'a geçen ve oradaki Türkleri büyük bir iradeyle teskilatlandirip Ruslara karsi da savasan bu zeki ve çok cesur Türk kahramani eger tedbirli ve tedarikli davranmis olsaydi, Ruslari maglup edebilir ve ezelî düsmanimizi yok edebilirdi. Turancilik hayalînin yaninda Osmanli Devletine Türkistan illerini katip büyük bir Türk Devleti kurmak hayalî eklenirse
Enver Pasa hiç de yadirganacak bir kumandan degildir. O, ideallerini aksiyon safhasina aktarirken Almanlardan büyük yardim görecegini sanmis, mevsim sartlarini, cografî durumlari göz önüne almadan hareket etmekle binlerce Anadolu 'halki arasinda hürmetle yad edilen Enver Pasa” muhakkak ki büyük bir asker ve cesur ve idealist bir insan olarak tarihte yerini alacaktir. Odesa ve Sivastopol'ün 29 Ekim 1914'de Breslav ve Goben Zirhlilari tarafindan bombardiman edilmesiyle Birinci Dünya Savasina emri vaki ile giren Osmanli Devleti'ne karsi Rus ordularinin 1 Kasim 1914'de siniri asarak
Horasan ve Eleskirt'e kadar ilerlemeleri, Karadeniz'de Mithatpasa vapurunu torpilleyerek batirmalari büyük bir saldiriya geçeceklerine isaret sayilmisti, 1 Kasim 1914'de baslayan Rus harekâti Köprüköy'de 14 Kasim 1914'de Türk ordusunun azimli karsi durusu ile kirilmisti, ancak bundan sonraki hareket aceleye getirilmis, üç kolordudan tesekkül eden Üçüncü Ordunun Dogu cephesinde tahkim edilmemis arazideki dagilisi ve kumanda zincirindeki irtibatsizlik, teçhizat bakimindan zayif olmasi beklenen zafere ulasmayi engellemistir. Eger 3. Ordu Allahuekber daglarindan degil de güneyde Mus-Hinis üzerinden Aras nehrine dogru bir kolordu ile harekete geçmis olsaydi belki zafer ümidi dogardi. Zira bu yol geçilmesi ve asilmasi cografi bakimdan daha elverisli idi
, ama nedense bu ihtimal daha sonra hatira gelmisti. O zaman da is isten geçmis bulunuyordu. 5 Agustos 1922'de bir Kurban Bayrami günü Türkistan'da Çigen Tepesine 45–50 kisilik bir kuvvetle hücum eden Enver Pasa burada, Pamir eteklerinde Dereryi Hâkiyan mevkiinde Kizilordu askerleri tarafindan sehit edildi. Enver Pasa ölmeden, 29 Eylül 1920'de Sarikamis'in geri alinmasinda bulunamadi. Türkistan'da sehit edildi.
HAREKÂTIN NETiCELERI
Sarikamis önlerinde günlerce süren muharebelerden sonra 13.000 mevcudundan IX. Kolordunun bakiyesi olarak kalan bütün generaller ile 200 küsur subayi ve 6000 kadar neferi esir olmuslardir. (23 Birinci Kânun 1914). 13000 mevcutlu Kolordunun halen 7000'i hayattadir. Ganaim miktari henüz malum degildir. Fakat 30 kadar top, 20 kadar makineli tüfek, IX. Kolordu Kumandani ve keza erkân-i harbiyeleriyle beraber 17 28. ve 29ncü firka kumandanlari esirdir. Sarikamis hezimetiyle cesaretle maneviyatlarini kaybeden diger Türk kitaati Ardahan'in tarafimizdan istirdadi üzerine ric'at etmislerdir. Düsman kumandanlari General Galgilin Bulakli tarafinda, Kaymakam Radde (Palandöken'e), Birinci Ferik General Graf Varansof Daskot Miralay Bukretof Darkovski, General Prejevalski, General Yudeniç, General Berhman ayrica General Baratof orduya kumanda etmislerdir.
LIMAN VON SANDERS'IN DÜSÜNCESI
Liman Von Sanders Sarikamis harekâti için söyle yazmislar. (Yapilacak harekâtta Üçüncü ordunun kumandanligini üzerine almis olan ENVER PASA, yapmis oldugu harekâtin neticesinde 3. Ordu külliyen hezimete ugramistir. Bidayette 90.000 kisi olarak tertip edilen bu ordudan 12.000 kisi kalmistir. Çadirsiz karli ordugâhlarda erler açliktan, soguktan helak olmustur. Avdet eden efrat arasinda çok geçmeden tifüs hastaligi zuhur ettiginden bu suretle onlarin da birçoklari ölmüstür. "Filhakika Sarikamis'taki Rus kitaatini ihata maksadiyla fevkalade genis ve son derece cüretkâr olan plânini düsünen ENVER Pasa, inisiyatifi kati olarak kendi eline almis ve taarruz ve harekâti sür'atle inkisaf ettirmis bulunuyordu. Ancak nihayete erdirmeye muvaffak olamamistir. Enver Pasa Harpte manevî unsurun azim ve kiymet ve ehemmiyetine dair olan sözünü unutmus gitmisti.
SARIKAMIS'TA SEHIT DÜSENLERE AGITLAR
Halk, Sarikamis savaslari için birçok agit yakmistir. Bunlarin bir kismini Fahrettin Kirzioglu derleyerek ÇINARALTI dergisinde, 18.8.1942 tarihli 43. sayisinda yayinlamistir. Asagiya nesrediyoruz Sarikamis'ta var masin Urus yigmis agir kosun Bizim asker açik çiplak Daglarda büyüdü kisin, (döndü), Sarikamis alkan oldu Zalim Urus murat aldi Kimsesiz kul, kiz gelinler Kara giyip saçin yoldu Sarikamis saza döndü, Daglari gülgaza döndü Serçe canli Ermeniler Alici sahbaza döndü. Sarikamis içi mese Urus hep yakti atese Bizi koydun eli bagli Nerye vardin Enver Pasa? Soganli'da sogan olur Kar tipisi bogan olur Urusu bozgun görenler Anasindan dogan olur. Soganli'nin göktaslari Kizardi hep hashaslari Kar, boranda dondular hep. Erzurum'un dadaslari Bardiz deresi kan çaglar Analar cigerin daglar Çil Horoz dagi ardinda Nice duvaklilar aglar. Enver Pasa hücum dedi Yarildi Moskof ödü Zalim Allahuekber Dagi Nice arslan, yigit yedi. Sarikamis ne arali Kimi sehit kimi yarali Bunu duymus var mi ola Yalan dünya kurulali Sarikamis Altinbulak Soganli'yi biz ne bilek Bizim usak böyle gezer Agli zibin, kara yelek. Ibrisimin kozalari Batsin Avsar kazalari Sarikamis'ta kirildi Konca gülün tazeleri. Yüzbasilar, binbasilar Tabur, taburu karsilar Yagmur yagip gün degince Yatan sehitler isilar. Kilicim kana boyandi Gökte melekler uyandi Yedi düvelin agzinda: Ancak Osmanli dayandi
KARS VE SARIKAMIS'IN KURTULUS DESTANI
Bardiz'in Güresken köyünden Âsik Mustafa Gedik (NI-HANI) Kars ve Sarikamis'in Ruslar ve Ermeniler'den kurtulusu üzerine bir destan söylemistir. 93 savaslari sonunda Berlin anlasmasina göre Ruslar'a birakilan ELVIYE-I SELÂSE (Kars, Artvin, Ardahan), 3 Mart 1918 Brest Litovsk antlasmasi ile tekrar Osmanli Devleti'ne geri verilmisti. Ancak Ermeniler'in zulüm ve iskenceleri uzun süre devam etmis, nihayet Kazim Karabekir Pasa, Halit Pasa kumandasinda millî ordu 29.9.1920'de Sarikamis'i bilahare de Kars'i düsman isgalinden kurtarmistir. Nihani'nin destani bu kurtulusa aittir. Bir destan söyledim son taarruza Isimiz kerem ü ihsana döndü. Bizden beylik dava eden Ermeni Ekini biçilmis kozana döndü. Akilsiz Ermeni bu ise sasti Mirmanof, Marzmanot yanbeyi düstü "Antiranik" duyup yel gibi kaçti Semeri dagilmis hayvana döndü. Sad olur Islâmda olsa bu hulûs Elde selâmettir erhab-i namus Bize kursun atan Bedos, Bediros Davari kurt yemis çobana döndü. Yasasin ordumuz merd oglu merdler Topçu, süvarimiz kurd oglu kurtlar Piyade firkasi dini pulatlar En küçük neferi arslana döndü. Kemal Pasa teskilâti bitirdi Kazim Pasa Pasinler'de oturdu Halit Bey kurd gibi sürdü götürdü Sonra yalin-kiliç Yunan'a döndü. Bakman düsmanlarin hay u vayina Giden razi geldi kendi payina Simdilik tas diktik Arpaçay'ina Oradan ordumuz bu yana döndü. Der NIHANI demü devran bizimdir Yüzondört söz Hak Kur'an bizimdir Düsman hep mahvolur vatan bizimdir Hamd olsun vaziyet sag yana döndü. Ekim 1920 Derleyen:Mehmet GÖKALP Türk Dünyasi Tarih Dergisi Ocak 1990 Sayi:37 Sayfa:15-24
SOYKIRIM
ERMENİLER BİNLERCE TÜRKÜ MÜSLÜMANI HUNHARCA SAMNLIKLARDA YAKTILAR
BİNLERCE TÜRK ÇOCUĞUNU KESTİLER
BİNLERCE KADINA TECEVUZ ETTİLER
ERMENİLERİ TANIMAK İSTEYEN ERZURUMA BİR UĞRASIN
-Ermenilerce Yapılan Soykırım
Devlet arşivlerine göre bardız, kosor ve peneskird nahiyeleriyle köylerinde ermenilerce gerçekleştirilen soykırım;
1920 senesi içinde Ermenilerce Bardız ve Kosor nahiyeleriyle köylerine uygulanan soykırımda; Kosor nahiyesine bağlı 38 köyün tamamının yağmalanması sonucu binlerce hayvan ve nakit paranın gasbedilip beş yüzden fazla insanında perakende şekilde katledildiği ve nahiye civarındaki Toptaş,Kelbkor, Lavustan köyleri de yakılarak altı yüz nüfûsunun neredeyse tamamı topluca katledilmiş ayrıca Türkiye'ye iltica etmek üzere yola çıkan Kağızman eşrafından Bahri Bey ve arkadaşlarına açılan ateşte iki yüz kişinin katledildiği; Bardız nahiyesine bağlı on altı köyden 112'si yakılmış ve 139 hâne harab edilip 913 kişi katledilerek 29 nüfus kız ve geline de tecâvüz edildiği; Kürkçü ve Vartanut köylerinde bakılmakda olan aileleri şehit olmuş
125 kimsesiz çocuğunda vahşice katledildiği; Peneskirt nahiyesine bağlı 24 köyde de 457 hâne tahripve yakılmış, 2832 kişi değişik işkencelerle genelde topluca katledilmiş ve bütünbu köylerde binlerce hayvan, eşya ve paranın yağmalanmış olduğu.
Doğu'da Ermeni Zulmü Gören Vatandaşlarımızın İfadeleri Şenkaya'nın Bardız Nahiyesi'nde oturur Lütfü ÇAKMUR'un yazdığı şiir:
Soğanlı Dağı eteğinde tarla sürerken kotan (saban)ına takılıp çıkan bir şehit kafatasına hemen oracıkta içlenerek aşağıdaki şiiri yazmış. Kendi ağzından yazı yoruz.
Bir yanın Akmezar, bir yanın Tabıya
Bölük bölük askerlerin hani ya?
Terhis edip gönderdin mi sılaya
Söyle civanları nettin Soğanlı?
Kara yas giyinmiş ovalar düzler,
Hasret ölülerin kemiği sızlar,
Yol bekleyen var; gelinler, kızlar,
Söyle sahibini nettin Soğanlı?
Asker geldi mevzisine ulaştı,
Çıktı gözcüleri önden dolaştı,
Ordu çadır kurdu, burda savaştı,
Söyle orduları nettin Soğanlı?
Tarihlerde vardır senin eserin,
Adım adım çoktur sıra mezarın
Lütfi der: destanı böyle yazarım,
Her yanda söylenir namın Soğanlı...
şenkaya resimleri
şenkaya fotoğrafları
bardız camii
penek kalesi
ŞENKAYA İLÇE TANITIM
şenkaya
erzurum şenkaya
şenkaya erzurum
TARİHİ DURUMU : Şenkaya İlçesi tarihi süreç içerisinde çok değişik milletlerin egemenliği altında kalmıştır . Yavuz Sultan SELİM'in Çaldıran zaferine giderken 23 ağustos 1514 yılında Erzurum' u Akkoyunlulardan alıp Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katmasıyla Osmanlı egemenliği altına girmiştir 1828-1878 yıllarında Rus istilasına uğrayan bölgemiz "1877-1878" Osmanlı Rus harbinde (93 harbi ) Gazi Ahmet Muhtar Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetlerinin yenilmesi üzerine 1879 yılında imzalanan "Ayastefonos antlaşması " ile Kars vilayetine bağlanarak Rus yönetimine girmiştir îlçemiz Bardız deresİ Rusya ile Osmanlı devleti arasında 1917 yılına kadar sınır teşkil etmiştir.1917 yılında Rusya'da Bolşevik ihtilali üzerine işgalci Rus birlikleri bölgemizİ terk etmişler ve Rus hakimiyeti son bulmuştur. Bunu fırsat bilen Ermeniler bölge halkı üzerine baskılarım daha da artırarak büyük çaplı katliam ve yağmalara girmişlerdir. 7 nisan 1918 tarihinde Binbaşı Osman Nuri bey komutasındaki Türk kuvvetlerince bölgemiz Ermenilerden kurtarılmıştır. 26 Aralık 1914 -2 Ocak 1915 Sarıkamış harekatı sırasında Şehit olan 78000 Askerimiz için heryıl anma faaliyetlerinin düzenlenir ve Şehitlerimiz onuruna yakışır bir abide yapılmıştır.
: Toplam Nüfusu: 77.612 Şehir Nüfusu: 3.647 Köy Nüfusu: 13.093 Belde Sayısı: 5 Köy Sayısı: 47Yüzölçümü(km2): 1.423 İl'e uzaklığı (km): 185 Haberin Devamı: http://www.rehberim.net/forum/erzurum-629/834669-erzurum-senkaya-ilcesi.html#ixzz2BSOX9ILK ŞENKAYA İLÇE COĞRAFYA
COĞRAFİ VE İKLİMİ Doğu Anadolu Bölgesinin Kuzeydoğusunda. Erzurum İl’inin kuzeydoğusunda, 185 Km uzaklıkta. 42-43 derece doğu boylamı, 40-41 derece kuzey boylamları arasında yer alır. Allahuekber dağlarının batı eteklerinde kurulmuştur. İlçe merkezinin rakımı 1850 m dir. İlçe merkezinin toplam yüzölçümü 46.3 Km2 dir. İlçemizin Komşuları Dogusunda Selim, Batısında Oltu, Güneyinde Sarıkamış Güneybatısında Narman, Kuzeyinde Olur, Kuzey doğusunda Göle İlçeleri ile çevrilidir. Erzurum platosunun yüksek rakımlı, engebeli ve kırık arazi karakterine sahip Şenkaya İlçesinin yüzölçümünün büyük bölümü dağlar ve yüksek rakımlı yaylalar kaplar. Geniş ova ve düzlükleri yoktur.
Dağları: Doğusunda Allahuekber dağları (3120 m),Güneyinde Soğanlı dağları(2850 m),Batısında Kırdağ (2823 m)Kuzeyinde Erdavut - Ziyaret(2438 m) dağları yer alır. Ovalar: İlçemizin önemli bir ovası bulunmamaktadır. Sadece Penek, Paşalı ve Kömürlü düzlükleri mevcuttur.
Akarsular: İlçemizin önemli akarsuları Bardız, Akşar ve Yeşilkaya çayırlarıdır. Bardız çayı Soğanlı dağından, Akşar ve Yeşilkaya çayları ise Allahu Ekber dağından kaynaklanır. Taht köyü çevresinde birleşen dereler Penek çayı adı altında Penek ve Paşalı düzlüklerini mütekiben batı yönünde akar, Oltu çayı ile birleşir ve su kavuşumunda (Yusufeli civarı) Çoruh nehrine kavuşur.
Bölgenin İklimleri : Bölgemiz karasal iklim ile Doğu Karadeniz ikliminin tesiri altındadır. Yaz ayları rakımı yüksek yaylalarda serin, vadi ve düzlüklerde ise sıcak geçmektedir. En yüksek sıcaklığa AĞUSTOS ayında(34.o),en düşük sıcaklığa ise OCAK ayında (-28.o) erişilir Ortalama nispi nem %63.o dür. Yıllık ortalama yağış miktarı 46.05.kg/m3 dür. Arazi Dağılımı: Bölgemizin doğu kesimleri Sarıcam ormanları ile kaplıdır. 2000-2500 rakımlı yaylalar, dağların etekleri ve orman boşluklarında verimli tabii çayır ve meralar mevcuttur. İlçe toplam arazisinin büyük bir kısmını mera ve yaylalar teşkil eder. Tabii Çayır : 9755 HK Meyvelik : 114 HK Mera - Yayla : 64561HK Ormanlık : 39342HK Sulu Arazi : 3565HK bardız tarihi
-Bardız Tarihi Senkaya Ilçesi tarihi süreç içerisinde çok degisik milletlerin egemenligi altinda kalmistir . Yavuz Sultan SELIM'in Çaldiran zaferine giderken 23 agustos 1514 yilinda Erzurum' u Akkoyunlulardan alip Osmanli Imparatorlugu topraklarina katmasiyla Osmanli egemenligi altina girmistir. 1828-1878 yillarinda Rus istilasina ugrayan bölgemiz "1877-1878" Osmanli Rus harbinde (93 harbi ) Gazi Ahmet Muhtar Pasa komutasindaki Osmanli kuvvetlerinin yenilmesi üzerine 1879 yilinda imzalanan "Ayastefonos antlasmasi sonrasinda savas tazminati olarak Ruslar'a birakilacaktir. Her biri birbirinden zor geçen esaret dolu kirk yil boyunca çok sayida insan bölgeden Anadolu içlerine göç edecektir. 1800 lü yillarin sonuna dogru sömürgeci bati tezgahinda hazirlanan ve servise sunulan azinlik hareketleri ve isyanlari Osmanli Imparatorlugu'nda etkisini gösterecek ve bu hareketliliklerden Bardiz ve çevresi de nasibini alacaktir. Osmanli Devleti'nin kaçinilmaz bir son olarak girdigi I. Dünya Savasi içerisinde açilan Kafkas Cephesi ve Sarikamis Harekati esnasinda Bardiz ve çevresi, askeri harekat ve savas alani olacak,
Erzurum, Senkaya ilçesindeki Bardiz Kalesinin yaninda bulunmaktadir. Bardiz Kalesi XII.yüzyilin ortalarinda Saltuklu Meliki Izzeddin zamaninda yapilmistir. Bu caminin de ayni dönemde yapildigi sanilmissa da bazi belgelere göre Mimar Sertzade Molla Ahmet Ali'nin 1748'de yaptirdigi anlasilmistir. Cami kesme tastan kare planli ve tek kubbelidir. Günümüze son cemaat yeri gelememistir. Ancak duvarlarindaki uzanti ve izlerden son cemaat yerinin bulundugu anlasilmistir. Giris kapisi sivri kemerlidir ve iki yaninda da birer nis bulunmaktadir. Ibadet mekanini üzerini örten kubbe trompludur. Distan sekizgen bir kasnak üzerine kubbe oturtulmustur. Mihrap mukarnasli ve geometrik süslemelidir. Ayrica ibadet mekanini aydinlatan pencereler üzerinde sülüs yazi ile halifelerin isimleri yazilidir. Minaresi kesme tas kaide üzerine tugladan tek serefeli ve yuvarlak gövdelidir
-Bardız Kalesi Erzurum Senkaya ilçesinde Bardiz bucagi yakinindaki bardiz caminin yakininda bulunmaktadir. Kalenin ne zaman ve kimin tarafindan yapildigi konusunda kesin bir bilgi bulunmamakla beraber XII.yüzyilin ortalarinda Saltuklu Meliki Izzeddin zamaninda yapildigi sanilmaktadir. Kaynaklarda da bu kale ile ilgili yeterli bir bilgiye rastlanmamis, Kale hakkinda genis bir arastirma yapilamamistir. Bununla beraber, burçlar ve burçlar arasindaki kesme tastan yapilmis sur duvarlari görülmektedir. Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde Bardiz kalesini su sekilde anlatir; (Cilt 1-2, s.635) ".........Akkoyunlu el Melik Izzüd-din binasidir. Kalenin ciheti ulyasi cerbinde celi hat ile tarihi bu vecih ile mesturdur. Kalesi bir dere kenarinda dört köse tas binadir. Dizdari kizinin yüzelli kadar da hayati vardir. Cami, mescit, muhtasar hamami, çarsi ve pazari vardir
+Bardız Tarihi -Sarıkamış Harekatı Osmanli Ordusunun 1913'de Balkan savasindan yenik çikmasi bütün ordu kumandanlarinin onuruna dokunmustu. Enver Pasa saraya damat olup Baskumandan vekili olarak göreve basladiktan sonra Almanlarla dostlugunu ilerletmisti. Hatta alti arkadasi ile Almanya'ya gitmis, batinin bu ileriye yönelik çalismalariyla sanayilesen
ve gelisen devletini yakindan tanimisti. Almanla
rin önemli bir plâni vardi
..."Ipek Yolu" diye de adlandirilan bir yol ile, Berlin-Budapeste- Belgrad, Bosfor (Bogaziçi)- Bagdat-Basra'yi takiben Bombaya kadar uzanan bu yol sayesinde dogunun zengin kaynaklarini batiya aktarmak gayesi güdüyordu. Osmanli Devleti 2 Agustos 1914 yilinda Almanlarla ittifak yapmisti Birinci Dünya Harbi basladiktan sonra önce harp disinda kalan Osmanli Devleti, sonradan bir tertiple harbe giriyordu. Söyle ki: Almanlara siparis edilen Goben ve Bereslav adindaki iki gemi Amiral Suson kumandasinda Bogazlardan sessizce girip Karadeniz'e açildi. Sonradan adlari Yavuz ve Midilli olarak taninan bu iki geminin zabitani ve erleri Türk askeri üniformasini giyecek,
Sarikamis önlerinde günlerce süren muharebelerden sonra 13.000 mevcudundan IX. Kolordunun bakiyesi olarak kalan bütün generaller ile 200 küsur subayi ve 6000 kadar neferi esir olmuslardir. (23 Birinci Kânun 1914). 13000 mevcutlu Kolordunun halen 7000'i hayattadir. Ganaim miktari henüz malum degildir. Fakat 30 kadar top, 20 kadar makineli tüfek, IX. Kolordu Kumandani ve keza erkân-i harbiyeleriyle beraber 17 28. ve 29ncü firka kumandanlari esirdir. Sarikamis hezimetiyle cesaretle maneviyatlarini kaybeden diger Türk kitaati Ardahan'in tarafimizdan istirdadi üzerine ric'at etmislerdir. Düsman kumandanlari General Galgilin Bulakli tarafinda, Kaymakam Radde (Palandöken'e), Birinci Ferik General Graf Varansof Daskot Miralay Bukretof Darkovski, General Prejevalski, General Yudeniç, General Berhman ayrica General Baratof orduya kumanda etmislerdir.
Liman Von Sanders Sarikamis harekâti için söyle yazmislar. (Yapilacak harekâtta Üçüncü ordunun kumandanligini üzerine almis olan ENVER PASA, yapmis oldugu harekâtin neticesinde 3. Ordu külliyen hezimete ugramistir. Bidayette 90.000 kisi olarak tertip edilen bu ordudan 12.000 kisi kalmistir. Çadirsiz karli ordugâhlarda erler açliktan, soguktan helak olmustur. Avdet eden efrat arasinda çok geçmeden tifüs hastaligi zuhur ettiginden bu suretle onlarin da birçoklari ölmüstür. "Filhakika Sarikamis'taki Rus kitaatini ihata maksadiyla fevkalade genis ve son derece cüretkâr olan plânini düsünen ENVER Pasa, inisiyatifi kati olarak kendi eline almis ve taarruz ve harekâti sür'atle inkisaf ettirmis bulunuyordu. Ancak nihayete erdirmeye muvaffak olamamistir. Enver Pasa Harpte manevî unsurun azim ve kiymet ve ehemmiyetine dair olan sözünü unutmus gitmisti.
Halk, Sarikamis savaslari için birçok agit yakmistir. Bunlarin bir kismini Fahrettin Kirzioglu derleyerek ÇINARALTI dergisinde, 18.8.1942 tarihli 43. sayisinda yayinlamistir. Asagiya nesrediyoruz Sarikamis'ta var masin Urus yigmis agir kosun Bizim asker açik çiplak Daglarda büyüdü kisin, (döndü), Sarikamis alkan oldu Zalim Urus murat aldi Kimsesiz kul, kiz gelinler Kara giyip saçin yoldu Sarikamis saza döndü, Daglari gülgaza döndü Serçe canli Ermeniler Alici sahbaza döndü. Sarikamis içi mese Urus hep yakti atese Bizi koydun eli bagli Nerye vardin Enver Pasa? Soganli'da sogan olur Kar tipisi bogan olur Urusu bozgun görenler Anasindan dogan olur. Soganli'nin göktaslari Kizardi hep hashaslari Kar, boranda dondular hep. Erzurum'un dadaslari Bardiz deresi kan çaglar Analar cigerin daglar Çil Horoz dagi ardinda Nice duvaklilar aglar. Enver Pasa hücum dedi Yarildi Moskof ödü Zalim Allahuekber Dagi Nice arslan, yigit yedi. Sarikamis ne arali Kimi sehit kimi yarali Bunu duymus var mi ola Yalan dünya kurulali Sarikamis Altinbulak Soganli'yi biz ne bilek Bizim usak böyle gezer Agli zibin, kara yelek. Ibrisimin kozalari Batsin Avsar kazalari Sarikamis'ta kirildi Konca gülün tazeleri. Yüzbasilar, binbasilar Tabur, taburu karsilar Yagmur yagip gün degince Yatan sehitler isilar. Kilicim kana boyandi Gökte melekler uyandi Yedi düvelin agzinda: Ancak Osmanli dayandi
Bardiz'in Güresken köyünden Âsik Mustafa Gedik (NI-HANI) Kars ve Sarikamis'in Ruslar ve Ermeniler'den kurtulusu üzerine bir destan söylemistir. 93 savaslari sonunda Berlin anlasmasina göre Ruslar'a birakilan ELVIYE-I SELÂSE (Kars, Artvin, Ardahan), 3 Mart 1918 Brest Litovsk antlasmasi ile tekrar Osmanli Devleti'ne geri verilmisti. Ancak Ermeniler'in zulüm ve iskenceleri uzun süre devam etmis, nihayet Kazim Karabekir Pasa, Halit Pasa kumandasinda millî ordu 29.9.1920'de Sarikamis'i bilahare de Kars'i düsman isgalinden kurtarmistir. Nihani'nin destani bu kurtulusa aittir. Bir destan söyledim son taarruza Isimiz kerem ü ihsana döndü. Bizden beylik dava eden Ermeni Ekini biçilmis kozana döndü. Akilsiz Ermeni bu ise sasti Mirmanof, Marzmanot yanbeyi düstü "Antiranik" duyup yel gibi kaçti Semeri dagilmis hayvana döndü. Sad olur Islâmda olsa bu hulûs Elde selâmettir erhab-i namus Bize kursun atan Bedos, Bediros Davari kurt yemis çobana döndü. Yasasin ordumuz merd oglu merdler Topçu, süvarimiz kurd oglu kurtlar Piyade firkasi dini pulatlar En küçük neferi arslana döndü. Kemal Pasa teskilâti bitirdi Kazim Pasa Pasinler'de oturdu Halit Bey kurd gibi sürdü götürdü Sonra yalin-kiliç Yunan'a döndü. Bakman düsmanlarin hay u vayina Giden razi geldi kendi payina Simdilik tas diktik Arpaçay'ina Oradan ordumuz bu yana döndü. Der NIHANI demü devran bizimdir Yüzondört söz Hak Kur'an bizimdir Düsman hep mahvolur vatan bizimdir Hamd olsun vaziyet sag yana döndü. Ekim 1920 Derleyen:Mehmet GÖKALP Türk Dünyasi Tarih Dergisi Ocak 1990 Sayi:37 Sayfa:15-24
şenkaya resimleri
şenkaya fotoğrafları
bardız camii
penek kalesi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder